Việc con người du hành vào không gian không chỉ là bước tiến lớn của khoa học mà còn mang theo những nguy cơ đe dọa sức khỏe nghiêm trọng do tác động của môi trường vi trọng lực. Các nghiên cứu mới đây đã phát hiện ra rằng trong không gian, các “gene tối” – những đoạn DNA chiếm tới 55% bộ gene người mà trước đây được coi là không hoạt động – bị kích hoạt mạnh mẽ. Quá trình này ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng của xương, cơ, thị lực và góp phần làm tế bào gốc trong cơ thể nhanh chóng lão hóa.
Môi trường vi trọng lực khiến tế bào gốc, vốn thông thường ở trạng thái nghỉ đến 80% thời gian để tiết kiệm năng lượng, phải liên tục hoạt động mà không có thời gian phục hồi. Điều này khiến tế bào nhanh kiệt sức, mất dần khả năng sản sinh tế bào mới và làm suy giảm hệ miễn dịch. Một số tế bào có thể sống sót trên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) đến 45 ngày nhưng bị lão hóa một cách nhanh chóng như quan sát trên những bệnh nhân tiền bạch cầu – nơi tế bào gốc trải qua căng thẳng dẫn đến nguy cơ ung thư.
Sự kích hoạt các gene tối là một phản ứng sinh học trước áp lực cao trong không gian, đẩy tế bào gốc vào trạng thái khủng hoảng và suy thoái. Tuy vậy, dữ liệu sơ bộ cho thấy khi phi hành gia trở về Trái Đất, tế bào gốc có thể phục hồi, nhưng quá trình này kéo dài đến một năm, mở ra hy vọng điều trị và bảo vệ sức khỏe không chỉ trong vũ trụ mà còn ở Trái Đất, đặc biệt đối với bệnh ung thư và các bệnh thoái hóa.
Khám phá này giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về cơ chế lão hóa và suy giảm hệ miễn dịch dưới tác động của môi trường vũ trụ, từ đó phát triển các liệu pháp làm chậm hoặc đảo ngược quá trình lão hóa. Đồng thời, việc nắm rõ những tác động này cũng giúp hình thành chiến lược phòng ngừa hiệu quả để bảo vệ sức khỏe phi hành gia trong các chuyến bay dài hạn, nhằm đảm bảo thành công của các nhiệm vụ khám phá vũ trụ trong tương lai.
Trước thách thức này, các chuyên gia khẳng định sự phối hợp giữa tiến bộ khoa học, y học và công nghệ là rất cần thiết để xây dựng mô hình sinh thái không gian nhân tạo an toàn cho con người. Đồng thời, nghiên cứu về tác động gene tối không chỉ làm sáng tỏ những tác động riêng biệt trong vũ trụ mà còn góp phần nâng cao hiểu biết về sức khỏe con người, mở ra hướng điều trị bệnh và nâng cao chất lượng cuộc sống trên Trái Đất.
