Chỉ trong vòng chưa đầy một tháng, thị trường vàng Việt Nam không chỉ biến động liên tục về giá, mà còn trở thành tâm điểm của những cuộc tranh cãi sôi nổi giữa chính sách quản lý và thực tiễn đời sống người dân. Thời điểm vàng SJC “lập đỉnh” trên 149 triệu đồng/lượng, cao hơn thế giới tới hơn 20 triệu đồng/lượng, Chính phủ, Bộ Tài chính và các hiệp hội tài chính nước ngoài đã lên tiếng đề xuất biện pháp mới – thu thuế giao dịch vàng miếng với hai mốc: 10% VAT theo đề nghị của Hiệp hội Các nhà Đầu tư Tài chính Việt Nam (VAFI), và 0,1% thuế thu nhập cá nhân trên mỗi lần chuyển nhượng vàng miếng theo dự thảo của Bộ Tài chính. Trong lúc thị trường nóng như “lửa” và dòng tiền đổ vào vàng ngày càng lớn, bê tông hóa lộ trình thu thuế chưa bao giờ trở thành đề tài nóng hổi đến thế.
VAFI kiên trì lập luận rằng, việc áp thuế VAT 10% với hóa đơn bán vàng miếng, vàng trang sức sẽ giúp chấm dứt tình trạng “ưu đãi thuế” đã kéo dài hàng chục năm nay, bình đẳng hóa nghĩa vụ thuế giữa các loại hàng hóa và hạn chế hiện tượng đầu cơ, lướt sóng. Họ cho rằng, nếu dòng tiền từ vàng chảy vào hệ thống ngân hàng, nội tệ sẽ được bảo vệ hơn, dự trữ ngoại tệ tăng, lực đẩy lạm phát giảm. Nhưng lập luận này vấp phải phản ứng gay gắt từ các chuyên gia kinh tế – những người cho rằng đánh thuế VAT mạnh tay lên vàng tiết kiệm của người dân sẽ tạo hiệu ứng “thuế chồng thuế”, gián tiếp đẩy chi phí tích trữ vào những đối tượng vốn dĩ chỉ dành dụm để phòng thân, chứ không phải kinh doanh.
Ở chiều ngược lại, đề xuất của Bộ Tài chính đưa ra mức thuế chuyển nhượng vàng miếng 0,1% mỗi lần giao dịch, chưa bằng một phần mười so với thuế VAT mà VAFI đề nghị. Với ví dụ bán một cây vàng SJC giá 100 triệu đồng, người bán chỉ phải nộp 100.000 đồng thuế – một số tiền tương đối nhẹ nhàng. Tuy nhiên, chính mức thuế này lại bị cho là quá thấp, không đủ sức răn đe “lạm phát” vàng mà lại vô tình gây sốt xã hội, thậm chí tiềm ẩn rủi ro làm phân biệt đối tượng chịu thuế: người mua vàng tích trữ bị đánh đồng với giới đầu cơ, mặc dù trên thực tế, động cơ của hai nhóm này hoàn toàn khác biệt.
Cuộc tranh cãi tiếp tục bùng nổ khi giới chuyên gia lên tiếng cảnh báo: “Thu thuế không phải là giải pháp căn cơ để ổn định thị trường vàng hay hạn chế đầu cơ”. Họ phân tích, phần lớn người dân mua vàng là để tích lũy từ thu nhập đã chịu nhiều loại thuế khác, nay lại bị đánh thuế mới, đời sống vốn đã khó khăn lại càng gánh thêm chi phí. Bên cạnh đó, “thuế vàng” có thể vô tình khuyến khích giao dịch chui, hoạt động ngoài sổ sách, do đó càng phức tạp hóa công tác quản lý thay vì minh bạch thị trường như mục tiêu đề ra.
Vấn đề cốt lõi của cuộc tranh luận này vẫn là: Đánh thuế vàng liệu có thực sự bảo vệ được đồng nội tệ và chặn dòng tiền đầu cơ, hay sẽ đơn thuần làm hàng triệu người Việt “lép vế” thêm trên chính kênh tích lũy truyền thống của mình? Những kẻ đầu cơ thực sự hoàn toàn có thể tìm cách lách luật, trong khi đa số dân chúng lại là người chịu thiệt đầu tiên khi chính sách ra đời. Sắp tới, Quốc hội sẽ xem xét lại dự thảo, nhưng đằng sau những con số 0,1% và 10%, bài toán mấu chốt vẫn là đồng thuận xã hội và sự cân bằng giữa quản lý nhà nước với thói quen tiết kiệm chân chính của người Việt. Câu chuyện thuế vàng vẫn còn nhiều bàn luận, nhiều dư địa để điều chỉnh, nhưng hy vọng rằng, dẫu cuối cùng chọn phương án nào, đích đến cũng là sự bảo vệ công bằng, hợp lý cho cả thị trường lẫn người dân, chứ không phải vội vã “đóng cửa” một mạch máu của nền kinh tế truyền thống.
