Mỗi khi bàn về thị trường lao động, người ta thường nhắc đến tỉ lệ thất nghiệp chung như một tín hiệu của sự phục hồi kinh tế. Nhưng ở một góc sâu hơn, bức tranh lao động Việt Nam quý III/2025 phơi bày một thực tế đáng lo ngại: hơn 1,6 triệu thanh niên trong độ tuổi đầy năng lượng, khát khao lập thân đang rơi vào nhóm “3 không” – không việc làm, không học tập, không đào tạo. Con số này chiếm tới 11,5% tổng số thanh niên, tăng lên so với các quý trước, báo động về sự lãng phí chất xám và tiềm năng tuổi trẻ trên diện rộng.
Tỉ lệ thất nghiệp thanh niên luôn là nỗi trăn trở của mọi quốc gia trên hành trình phát triển, nhưng khi tỉ lệ này lên tới 9,03%, thậm chí đỉnh điểm ở thành thị là 12,42%, nông nghiệp – nông thôn là 6,86%, thì bài toán lớn không chỉ nằm ở việc có hay không có công ăn việc làm, mà còn ở kết nối chặt chẽ giữa giáo dục, đào tạo và nhu cầu thị trường. Nhiều bạn trẻ, dù vừa rời ghế nhà trường với tấm bằng trên tay, vẫn chật vật khi bước vào giai đoạn chuyển tiếp, chưa tìm được hướng đi phù hợp trong bối cảnh kinh tế có nhiều biến động. Đặc biệt, ở khu vực nông thôn, tỉ lệ thanh niên không việc làm, không học tập, không đào tạo lên tới 13%, nặng nề hơn cả ở thành thị (9,5%), trong đó nữ giới chịu áp lực nặng nề hơn khi chỉ số này ở nhóm này là 13,3% so với nam giới (9,8%). Sự phân hóa này phản ánh một khoảng cách giới, khoảng cách vùng miền trong tiếp cận cơ hội, đòi hỏi sự thay đổi từ gốc rễ của chính sách lao động, giáo dục.
Giữa những con số thống kê khô khan, câu chuyện về làng nghề truyền thống, như mây tre đan ở Nghệ An, là ví dụ sinh động. Nhiều doanh nghiệp đang loay hoay tìm đủ lao động trẻ cho đơn hàng xuất khẩu, trong khi thực tế, làng nghề chỉ còn vài trăm hộ, chủ yếu là phụ nữ và người trung, cao tuổi. Đâu rồi những bàn tay trẻ mơ ước góp sức xây dựng quê hương mình? Không ít người trẻ chọn bỏ làng, lên thành phố kiếm sống, chấp nhận lao động chân tay, công việc bấp bênh, thay vì gắn bó với những nghề truyền thống còn tiềm ẩn nhiều cơ hội phát triển. Chỉ riêng việc mở rộng ngành mây tre đan, doanh nghiệp đã cần trên 1.000 lao động trẻ, nhưng gần như vắng bóng người lao động trong độ tuổi sung sức nhất của đất nước. Đây là tiếng chuông cảnh tỉnh không chỉ cho những làng nghề truyền thống, mà còn là lời nhắc nhở về sự mất cân đối trong phân bổ lao động và hướng phát triển kinh tế bền vững. Làm sao để thanh niên nông thôn, một nguồn lực dồi dào, có thể phát huy tiềm năng ngay trên mảnh đất quê hương mình, vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Không thể phủ nhận, thị trường lao động Việt Nam đang phục hồi, nhiều ngành sản xuất vẫn phát triển, chỉ số sử dụng lao động tăng mạnh ở các ngành chế biến gỗ, nhựa, sản xuất phương tiện có động cơ… Nhưng điều này không mang lại cơ hội bình đẳng cho tất cả người trẻ. Đâu đó, trên khắp mọi miền đất nước, vẫn còn những lớp thanh niên đứng bên lề, chưa được trang bị đủ kiến thức, kỹ năng để bắt nhịp với thị trường lao động ngày càng chuyển mình mạnh mẽ. Thực tế cho thấy, trong khi doanh nghiệp thiếu lao động có kỹ năng, thì hàng triệu người trẻ lại chưa được đào tạo bài bản, thậm chí bị bỏ lại phía sau. Đây là khoảng trống đáng lo ngại cả về ngắn hạn lẫn dài hạn, bởi tuổi trẻ là lứa tuổi năng động sáng tạo, nếu không được khai thác đúng hướng sẽ là điều đáng tiếc cho quốc gia.
Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều thách thức, nhưng cũng không thiếu cơ hội. Vấn đề không chỉ gói gọn trong việc nâng cao số lượng việc làm, mà còn phải đảm bảo chất lượng, tính bền vững cho nguồn nhân lực. Định hướng phân luồng, đào tạo nghề, gắn kết mô hình đào tạo của nhà trường với nhu cầu thị trường đều là giải pháp hứa hẹn, nhưng đòi hỏi sự chung tay của cả Nhà nước, doanh nghiệp và chính bản thân các bạn trẻ. Chỉ khi hiểu rõ năng lực, sở trường, nắm bắt xu hướng nghề nghiệp, thanh niên mới có thể tự tin dấn bước, không chùn bước trước những thử thách của cuộc sống. Đồng thời, các chính sách đẩy mạnh lao động trẻ ở nông thôn, quan tâm đến phát triển kinh tế địa phương, tạo ra “cơ chế đặc thù” hấp dẫn cho lao động làng nghề, sẽ giúp cân bằng dòng chảy lao động, tránh tình trạng “chảy máu chất xám” gây áp lực lên các đô thị.
Và cuối cùng, những con số thống kê kia không chỉ là báo cáo khô khan, mà chúng phản ánh thực trạng của xã hội, là những mảnh đời, những giấc mơ dang dở của hàng triệu người trẻ. Khai thác hiệu quả nguồn lực thanh niên không chỉ là vấn đề lao động – việc làm, mà là bài toán lớn của xã hội, của đất nước trong sứ mệnh bảo đảm tương lai bền vững, tránh lãng phí sức trẻ và tiềm năng quý giá của dân tộc. Hãy cùng hành động, để không ai bị bỏ lại phía sau, để mỗi người trẻ đều tìm thấy đích đến, nơi họ có thể đóng góp trọn vẹn cho sự phát triển chung của đất nước.
