Trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa phát triển nhanh chóng, các chuyên gia cảnh báo rằng khoảng 75 triệu công nhân trên toàn cầu có nguy cơ bị thay thế bởi robot và hệ thống tự động trong thập kỷ tới. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến những lao động làm các công việc thủ công, lặp đi lặp lại và có kỹ năng thấp. Đây là thách thức lớn đối với thị trường lao động truyền thống khi việc tự động hóa đang gia tăng tại nhiều ngành sản xuất và dịch vụ.
Ở Việt Nam, lực lượng lao động hiện có nhiều người đảm nhận các công việc thủ công và lặp lại, theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới. Quá trình áp dụng tự động hóa, đặc biệt tại các ngành sản xuất định hướng xuất khẩu, đang tác động sâu sắc đến những người lao động có tay nghề thấp, khiến họ đứng trước nguy cơ mất việc hoặc phải chuyển sang khu vực phi chính thức. Từ năm 2018 đến 2022, tự động hóa đã thay thế khoảng 1,4 triệu lao động có tay nghề thấp ở Việt Nam, tương đương 3,3% lực lượng lao động chính thức trong nhóm này.
Không chỉ Việt Nam, xu hướng thay thế lao động bởi robot là hiện tượng toàn cầu khi nhiều nền kinh tế lớn đang đầu tư mạnh vào công nghệ AI và tự động hóa để nâng cao hiệu quả sản xuất. Điều này đồng nghĩa với việc số lượng công việc có khả năng tương tác hoặc hỗ trợ bởi AI chỉ chiếm khoảng 10% tổng lao động tại Việt Nam, thấp hơn nhiều so với các nước như Trung Quốc hay Malaysia. Đồng thời, phần lớn công việc có nguy cơ bị thay thế nằm trong các lĩnh vực dịch vụ hỗ trợ, hành chính văn phòng, kế toán và bán lẻ.
Tuy nhiên, sự chuyển đổi này cũng mở ra cơ hội phát triển lĩnh vực công nghệ cao và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Việt Nam hiện đang thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực chuyên gia AI và công nghệ thông tin, với nhu cầu lớn về kỹ sư, lập trình viên và chuyên gia lĩnh vực vi mạch bán dẫn. Đội ngũ doanh nhân, doanh nghiệp trẻ năng động cùng các chính sách thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang được thúc đẩy mạnh mẽ nhằm đón đầu giai đoạn chuyển đổi kỹ thuật số và tận dụng tối đa lợi ích từ AI và tự động hóa.
Sự phát triển của công nghệ AI và robot, mặc dù đặt ra thách thức lớn về việc làm cho hàng chục triệu lao động trình độ thấp trên toàn cầu, cũng đồng thời tạo ra động lực mới cho phát triển kinh tế – xã hội. Việc xây dựng chính sách đào tạo lại lao động, nâng cao kỹ năng công nghệ cũng như hỗ trợ chuyển đổi sang các công việc mới sẽ là yếu tố quyết định giúp các nền kinh tế và người lao động thích nghi và phát triển bền vững trong thập kỷ tới.
