Trong thập niên tới, khoảng 75 triệu công nhân trên toàn thế giới có nguy cơ bị thay thế bởi robot và công nghệ tự động hóa. Đây là một con số đáng báo động, phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong cách thức sản xuất và lao động hiện đại dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Cuộc chuyển đổi này xuất phát từ việc robot và trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp chế biến, sản xuất, kỹ thuật, cũng như trong dịch vụ với khả năng làm việc liên tục, hiệu quả cao và chi phí vận hành ngày càng giảm. Công nghệ robot hiện đại không chỉ thực hiện các công việc đơn giản mà còn có thể đảm nhận nhiều nhiệm vụ phức tạp, từng bước thay thế những công nhân lao động tay chân truyền thống.
Tại nhiều quốc gia, đặc biệt là các nền kinh tế phát triển và đang phát triển như Việt Nam, chính phủ và các doanh nghiệp đang chuẩn bị thay đổi lớn về nguồn nhân lực. Việt Nam đã phê duyệt đề án đào tạo kỹ sư, thạc sĩ tài năng trong lĩnh vực STEM nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phục vụ cho phát triển công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo, robot, tự động hóa và các ngành công nghệ chiến lược khác. Điều này cho thấy xu hướng chuyển dịch từ lao động phổ thông sang lực lượng lao động có trình độ chuyên môn cao ưu tiên phát triển trong bối cảnh tự động hóa tăng nhanh.
Song song đó, sự thay thế công nhân bởi robot cũng tác động sâu sắc đến cấu trúc xã hội và thị trường lao động. Ở một số quốc gia, các thế hệ trẻ đang có xu hướng từ bỏ lối sống làm việc quá sức hoặc sự ổn định truyền thống để tìm kiếm những kiểu nghỉ hưu ngắn hạn hoặc chuyển sang các công việc linh hoạt hơn nhằm thích ứng với những thay đổi. Các giải pháp đào tạo lại người lao động, phát triển kỹ năng số và nâng cao kỹ năng mềm được xem là chìa khóa quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực của tự động hóa gây ra.
Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội, thách thức về bất bình đẳng thu nhập, nguy cơ thất nghiệp gia tăng và khoảng cách kỹ năng giữa các nhóm lao động cũng ngày càng rõ ràng. Các chính phủ và doanh nghiệp cần có chính sách đồng bộ nhằm cân bằng công nghệ và phát triển nguồn nhân lực để bảo đảm sự phát triển bền vững và hài hòa trong kỷ nguyên số.
