Số liệu mới nhất từ các cơ quan thống kê cho thấy, chỉ trong ba tháng, Việt Nam đã tăng thêm 220.000 thanh niên rơi vào cảnh không đi học cũng không có việc làm. Tổng cộng đã có khoảng 1,6 triệu người trẻ trong độ tuổi từ 15 đến 24 nằm ngoài cả hai hệ thống giáo dục và thị trường lao động, chiếm tới 11,5% tổng số thanh niên trong độ tuổi. Đây không còn là vấn đề của cá nhân hay gia đình, mà đang trở thành thách thức lớn đối với chiến lược phát triển nguồn nhân lực, chất lượng tăng trưởng và tương lai của cả quốc gia.
Khi nhắc đến nhóm ‘2 không’, người ta thường nghĩ ngay đến những bạn trẻ chán học, lười lao động hoặc sống bám gia đình. Nhưng thực tế, phía sau những con số ấy là hàng trăm nghìn câu chuyện không dễ giải thích bằng những định kiến đơn giản. Nhiều người trẻ vừa tốt nghiệp phổ thông, đang chật vật tìm đường vào đại học hoặc học nghề nhưng không đậu. Một số khác, dù có bằng cấp, lại không thể tìm được việc làm phù hợp, hoặc chỉ có thể làm những công việc bán thời gian, thu nhập thấp, không đủ để sống độc lập và chắc chắn về tương lai. Vẫn còn đó nỗi lo bị bỏ lại, nỗi sợ thất bại, cùng sự tự ti không dám bước ra khỏi vùng an toàn.
Khu vực nông thôn đang là điểm nóng của vấn đề này. Tỷ lệ thanh niên ‘2 không’ ở nông thôn lên tới 13%, cao hơn hẳn so với mức 9,5% ở thành thị. Điều này cho thấy sự mất cân đối trong cơ hội tiếp cận giáo dục, việc làm, và cả thông tin về thị trường lao động giữa các vùng miền. Những năm tháng lao động giản đơn, thu nhập thấp ở quê nhà, cộng với áp lực phải kiếm tiền giúp gia đình sớm, đã đẩy không ít thanh niên rơi vào cảnh ‘không học, không nghề, không dám mơ lớn’
Trong khi nền kinh tế đang trên đà phục hồi, tỷ lệ thất nghiệp chung giảm nhẹ, thu nhập bình quân tăng, thì khoảng trống về kỹ năng, năng lực cạnh tranh của lực lượng lao động trẻ vẫn là điểm yếu lớn. Rất nhiều cử nhân chật vật kiếm việc làm phù hợp chuyên môn, dù doanh nghiệp liên tục than thiếu nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là các ngành công nghệ, dịch vụ có mức lương hấp dẫn. Khoảng cách giữa đào tạo và thực tiễn, giữa nhu cầu doanh nghiệp và năng lực sinh viên, càng ngày càng lớn, đẩy thế hệ trẻ vào vòng xoáy chọn sai ngành, học sai nghề, thất nghiệp và thất vọng.
Đâu đó, dù trời chưa sáng đã mặc áo phao, đội mũ bảo hộ, tay xách balo đi làm thêm để đến trường, vẫn có những tân sinh viên như Hậu ở Vĩnh Long – một cậu bé mồ côi cha mẹ, được bà nội nuôi nấng, làm đủ việc từ 3 giờ sáng để kiếm tiền ăn học và vẫn nuôi ước mơ về một tương lai tươi sáng hơn. Hậu là điểm sáng hiếm hoi, nhưng cũng là minh chứng cho sức trẻ, sự kiên trì và nỗ lực vượt khó. Còn lại, vẫn là câu hỏi lớn đặt ra với xã hội: Làm thế nào để mỗi bạn trẻ đều có cơ hội phát huy năng lực, được trang bị cả kiến thức, kỹ năng lẫn niềm tin về tương lai? Làm sao để người trẻ không bị bỏ lại ở vạch xuất phát, không phải chấp nhận sống vô hình giữa những tham vọng của đất nước về một thời kỳ dân số vàng?
Chúng ta đang trong giai đoạn dân số vàng, nguồn lực trẻ dồi dào, trí tuệ và nhiệt huyết không thiếu, nhưng lại đối diện với hai thách thức lớn: giải quyết số lượng thanh niên ‘2 không’ tăng vọt, và nâng cao năng suất, chất lượng nguồn nhân lực để cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Nếu không hành động nhanh chóng, dứt khoát, không chỉ các bạn trẻ bị chôn vùi tuổi thanh xuân, mà cả quốc gia cũng sẽ bị thiệt thòi lớn trên chặng đường phát triển. Thế hệ trẻ là tương lai, nhưng chỉ khi họ được trang bị kiến thức, kỹ năng, lòng tự tin, và trên hết, cơ hội để tỏa sáng.
