Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư cùng với sự phát triển nhanh chóng của robot và trí tuệ nhân tạo (AI) đang khiến nhiều ngành nghề truyền thống đứng trước nguy cơ bị thay thế. Theo các dự báo toàn cầu, trong thập niên tới, có tới 75 triệu công nhân có thể bị robot đảm nhận vị trí thay thế, đặc biệt ở các lĩnh vực sản xuất, lắp ráp, và công nghiệp nhẹ. Sự chuyển đổi này không chỉ làm biến đổi thị trường lao động mà còn đặt ra thách thức lớn trong việc chuẩn bị nhân lực mới phù hợp với xu hướng công nghệ tiên tiến.
Tại Việt Nam, với việc nền kinh tế ngày càng chú trọng vào công nghiệp công nghệ cao và tự động hóa, ước tính đến năm 2030 cần khoảng 1,2 triệu lao động trình độ cao cho các lĩnh vực như thiết kế bán dẫn, vi mạch, và robot. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy thị trường lao động đang “thừa thợ thiếu thầy”, nghĩa là thiếu kỹ sư có năng lực phân tích dữ liệu và quản lý chuỗi sản xuất tích hợp robot, trong khi lao động phổ thông lại tương đối dư thừa. Chính vì thế, bên cạnh quan ngại về việc robot thay thế lao động, Việt Nam đang thúc đẩy mạnh mẽ đào tạo nguồn nhân lực về STEM, trí tuệ nhân tạo và kỹ năng số để bắt kịp xu hướng phát triển công nghệ toàn cầu.
Chính phủ Việt Nam đã đề ra các chiến lược và chính sách ưu tiên đầu tư cho giáo dục STEM, mở rộng tín dụng ưu đãi để hỗ trợ sinh viên và người lao động học tập và nâng cao trình độ công nghệ số. Điều này nhằm mục tiêu xây dựng một lực lượng lao động linh hoạt, có khả năng sáng tạo và phối hợp với robot trong dây chuyền sản xuất hiện đại. Đồng thời, sự chuẩn bị này cũng nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực từ việc tự động hóa có thể dẫn đến mất việc làm cho lao động truyền thống.
Xã hội đang chứng kiến sự thay đổi cơ bản về cách thức làm việc và yêu cầu kỹ năng mới khi robot không chỉ thay thế các công việc giản đơn mà dần tham gia sâu hơn vào các nhiệm vụ phức tạp hơn nhờ AI. Vì vậy, việc kết hợp đào tạo nhân lực chất lượng cao với chính sách hỗ trợ thích hợp sẽ quyết định mức độ thành công trong việc ứng phó với làn sóng chuyển đổi này, đảm bảo mỗi công nhân có thể thích ứng hoặc chuyển đổi nghề nghiệp thành công trong kỷ nguyên số.
