Những ngày này, tại thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, cảnh xe cẩu đâm từng nhịp phá dỡ xuống những nhà xưởng bề thế, tiếng sắt thép va đập vang dội cả một khu biệt lập từng một thời nườm nượp công nhân ra vào. Khu công nghiệp Biên Hòa 1, gọi thân thương là “ông già công nghiệp”, đã chính thức bước vào giai đoạn di dời nhà máy, tháo dỡ công trình. Đây không chỉ là điểm kết thúc một chu kỳ lịch sử gắn bó với sự phát triển kinh tế quốc gia hơn nửa thế kỷ, mà còn là khởi đầu cho kỷ nguyên mới của Đồng Nai và toàn vùng động lực phía Nam.
Ra đời vào năm 1963, khu công nghiệp Biên Hòa 1 từng là hình mẫu, là giải pháp tiên phong cho các khu công nghiệp khắp cả nước sau này. Với diện tích gần 335 ha, nơi đây từng là “thủ phủ” của 94 nhà máy, xí nghiệp lớn nhỏ, phần lớn máy móc, dây chuyền công nghệ được nhập khẩu từ Nhật, Đức, Pháp, Đài Loan. Những dãy nhà xưởng, hệ thống sản xuất đa ngành nghề như giấy, nhựa, cơ khí, hoá dầu… đã tạo nên một vùng kinh tế sầm uất bên dòng sông Đồng Nai, dọc xa lộ Hà Nội, tiền đề cho phát triển công nghiệp trong mọi thời kỳ.
Thế nhưng, bước vào thế kỷ 21, khi tốc độ đô thị hóa tăng mạnh, khu công nghiệp già cỗi này dần bộc lộ nhiều khuyết điểm: hạ tầng xuống cấp, rủi ro ô nhiễm môi trường, đặc biệt là nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng nước mặt sông Đồng Nai – nguồn sống của cả vùng. Ý tưởng chuyển đổi thành khu đô thị – dịch vụ thương mại được đưa ra từ năm 2009, nhưng đến năm 2025, việc di dời mới thực sự đi vào hiện thực. Hơn 228 ha đất công nghiệp đã được giải quyết bồi thường, hỗ trợ, và bàn giao cho chủ đầu tư. Đến nay, tỷ lệ tháo dỡ, di chuyển tài sản đạt trên 86%, nhiều nhà xưởng chỉ còn trơ trọi phần khung, hàng trăm mét vuông xà bần, sắt thép đợi xe chở đi. Những mái nhà tôn, lối đi cũ kỹ, xưởng sản xuất từng là cả một đời gắn bó của hàng nghìn công nhân chỉ trong vài ngày đã sụp đổ, thay cho một mặt bằng sạch, trống trải, chờ đón tương lai mới.
Trong cuộc chuyển mình lớn này, người dân và doanh nghiệp cũng chịu không ít áp lực. Những gia đình gắn bó cả đời với khu dân cư quanh công nghiệp, những chủ doanh nghiệp đầu tư máy móc, chuyển giao công nghệ thời đầu, nay đứng trước quyết định phải rời đi. Trong mắt họ có khi là bồi hồi, nuối tiếc, có khi là băn khoăn về mức bồi thường, về nơi ở mới, về việc làm sẽ thay đổi. Nhưng trên hết, họ ý thức được trách nhiệm với sự phát triển chung, với lợi ích của cộng đồng và môi trường sinh thái. Dù bịn rịn, người dân vẫn tự nguyện di chuyển, các doanh nghiệp thiện chí phối hợp, chính quyền tỉnh quyết liệt, đồng bộ các phương án để quá trình này diễn ra thuận lợi. Dự kiến, đến hết tháng 7, khu công nghiệp Biên Hòa 1 sẽ chấm dứt hoạt động, ngừng cung cấp dịch vụ hạ tầng điện, nước, xử lý nước thải. Tất cả được làm rất khẩn trương, không chỉ nhằm trả lại mặt bằng, mà còn tránh được các phát sinh tiêu cực trong giai đoạn chuyển tiếp.
Người ta ví quá trình này như một cái ôm tạm biệt với quá khứ, một cái bắt tay chào đón tương lai. Khu công nghiệp Biên Hòa 1 sẽ sớm trở thành quần thể đô thị mới – điểm nhấn hành chính, thương mại, văn hóa của cả tỉnh Đồng Nai. Những giá trị lịch sử, ý nghĩa phát triển của khu công nghiệp lâu đời nhất Việt Nam sẽ được lưu giữ, nhưng bằng một thế mạnh mới, hiện đại và bền vững hơn. Dẫu còn không ít trăn trở, nhưng cuộc “đại phẫu” này thực sự là cơ hội để Đồng Nai, và rộng hơn là cả vùng kinh tế phía Nam, vươn tầm cao mới, đáp ứng yêu cầu phát triển xanh, bền vững, mang đến giá trị cuộc sống tốt đẹp hơn cho cộng đồng.
