Năm 2025, có hơn 310.000 thí sinh trên toàn quốc quyết định không nộp hồ sơ xét tuyển vào đại học, trong đó nhiều em đủ điểm trúng tuyển nhưng vẫn chọn cách từ chối nhập học. Một trong những nguyên do chính là lo ngại chi phí học phí và sinh hoạt ngày càng đắt đỏ khiến nhiều gia đình cảm thấy sức ép tài chính quá lớn.
Chị Nguyễn Thị H., một gia đình buôn bán nhỏ ở Nghệ An có con đủ điểm trúng tuyển nhiều trường đại học, nhưng gia đình chị quyết định không đăng ký cho con. Chị chia sẻ chi phí học đại học hiện nay quá cao, với học phí tăng liên tục trong khi chi phí trọ, ăn uống ở thành phố đắt đỏ khiến tổng chi phí học tập có thể lên tới vài trăm triệu đồng mỗi năm. Gia đình chị chỉ có thể vay mượn nếu con tiếp tục học đại học, gây áp lực tài chính và rủi ro lớn nếu con ra trường thất nghiệp.
Mức học phí đại học năm 2025 tại nhiều trường công lập top đầu phổ biến ở mức từ 20 đến 30 triệu đồng mỗi năm học cho chương trình chuẩn, còn các chương trình chất lượng cao, liên kết quốc tế có thể lên tới 70-80 triệu đồng, thậm chí 85 triệu đồng mỗi năm ở một số ngành như tài chính, ngân hàng. Đây là mức chi phí không nhỏ ngay cả với nhiều gia đình có kinh tế khá hơn, gây nên lo ngại lớn về khả năng chi trả của đa số phụ huynh.
Song song với vấn đề chi phí, nỗi lo thất nghiệp cũng đang đè nặng lên nhiều gia đình và các bạn trẻ. Báo cáo của Tổ chức Lao động quốc tế ghi nhận tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm người trẻ có trình độ đại học tại các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, đang gia tăng và thậm chí cao hơn tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm người có trình độ học vấn thấp hơn. Nhiều sinh viên ra trường phải đối mặt với thị trường lao động bão hòa hoặc chỉ làm việc với mức lương thấp, không ổn định.
Đứng trước khó khăn ấy, nhiều gia đình lựa chọn cho con đi học nghề, hoặc tìm kiếm cơ hội làm việc ở nước ngoài để tích lũy kinh nghiệm, tiền bạc trước khi cân nhắc trở lại đại học. Ví dụ như con trai chị Nguyễn Thị H. dự định tạm thời học ngoại ngữ, đi làm ở nước ngoài rồi mới quyết định học đại học khi có hướng đi rõ ràng hơn. Đây được xem là giải pháp thực tế khi không muốn đầu tư một khoản lớn cho đại học mà không chắc chắn về hiệu quả.
Trong bối cảnh đó, ngành giáo dục nghề nghiệp cũng đang nỗ lực thay đổi để bắt kịp xu thế thời đại 4.0, với trọng tâm nâng cao chất lượng đào tạo, mở rộng cơ hội việc làm cho giới trẻ. Tuy nhiên vẫn còn nhiều băn khoăn về con đường phát triển, mức thu nhập và khả năng thăng tiến của người học nghề so với bằng đại học.
Thực trạng thí sinh từ chối đại học năm 2025 phản ánh rõ nét sự chuyển biến trong tư duy lựa chọn con đường học tập và sự quan tâm đến cân bằng giữa chi phí, lợi ích và tương lai nghề nghiệp của các gia đình và thí sinh hiện nay. Đây là lời cảnh tỉnh cho các nhà quản lý giáo dục và xã hội về việc cần tiếp tục cải tổ mô hình đào tạo, chính sách học phí, đồng thời tạo dựng các kênh hỗ trợ, định hướng nghề nghiệp hiệu quả hơn cho học sinh sau tốt nghiệp phổ thông trung học.
