Nằm giữa lòng thủ đô Phnom Penh và các tỉnh lân cận, ba di tích lịch sử của Campuchia – Bảo tàng diệt chủng Tuol Sleng (S21), Cánh đồng chết Choeung Ek và Nhà tù M13 – vừa chính thức được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. Đây không chỉ là những địa điểm mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc đối với người dân Campuchia, mà còn là bài học sống động về thảm họa diệt chủng, về sự khốc liệt của chiến tranh và nạn nhân của các chế độ độc tài, trở thành biểu tượng đau thương nhưng cũng đầy sáng tạo cho sự tưởng nhớ và giáo dục quốc tế.
Bảo tàng diệt chủng Tuol Sleng (S21), tọa lạc tại phường Boeung Keng Kang 2, quận Boeung Keng Kang, từng là trường học nhưng dưới thời khắc nghiệt của chế độ Pol Pot, nó bị biến thành trung tâm giam giữ, thẩm vấn và tra tấn tàn bạo. Nơi đây do Duch (Kaing Guek Eav) quản lý, là chứng nhân của sự tàn bạo cùng cực khi chỉ trong giai đoạn 1975-1979, hàng ngàn người vô tội đã bị giam cầm, hỏi cung và chết tại đây. Sắc lệnh hoàng gia của Quốc vương Norodom Sihamoni đã tái khẳng định ý nghĩa to lớn của khu di tích này trong công cuộc bảo tồn, nghiên cứu và giáo dục, hướng tới hòa giải và hòa bình cho cả quốc gia.
Cánh đồng chết Choeung Ek nằm tại phường Choeung Keng, quận Dangkor, Phnom Penh, là nơi kết thúc bi thảm của hàng ngàn tù nhân từ Tuol Sleng. Sau những giờ tra tấn đau đớn, họ bị đưa đến đây để bị hành quyết và chôn vùi trong những hố tập thể, để lại chứng tích vĩnh hằng về sự tàn khốc của chế độ Khmer Đỏ. Những tháp xương, những chiếc sọ được sắp thành tầng như một lời cảnh báo sâu sắc về sự vô cảm của con người trước quyền lực tuyệt đối.
Bên cạnh đó, Nhà tù M13 cũ, trải dài qua nhiều địa phương như ấp Prey Chrov, xã Kbal Teuk, huyện Teuk Phos (tỉnh Kampong Chhnang) và ấp Thmar Kup, xã Am Laeng, huyện Thpong (tỉnh Kampong Speu), là khu biệt giam u ám từng nằm dưới sự kiểm soát của đồ tể Duch. Những ký ức về sự đau khổ, những mẩu hiện vật còn sót lại trên mặt đất và dưới lòng đất đều là bằng chứng không thể chối cãi về một giai đoạn lịch sử đen tối.
Việc UNESCO công nhận ba di tích này là di sản văn hóa thế giới không chỉ là vinh danh cho sự kiên cường của người dân Campuchia, mà còn là lời nhắc nhở chung cho nhân loại về nguy cơ của chủ nghĩa cực đoan. Sắc lệnh hoàng gia và sự giám sát của Bộ Văn hóa và Mỹ thuật Campuchia cho thấy quyết tâm bảo vệ nghiêm ngặt những khu vực lõi, nơi lưu giữ các chứng tích lịch sử và hiện vật quý giá. Đằng sau những bức tường, hố chôn, những chiếc sọ lặng im là câu chuyện về sự sống, về niềm tin và nỗ lực không ngừng hướng tới hòa giải, hòa bình. Đây là hành trình chuyển mình từ đau thương sang hy vọng, từ quá khứ bi thảm đến tương lai chung sống hòa bình trên nền tảng giáo dục và trách nhiệm quốc tế.
