Chùa Ba Đồn, nằm bên những đồng đất yên tĩnh chôn dấu hàng ngàn hài cốt vô danh, được bao bọc bởi những cồn mồ câm lặng, đã tạo nên một hình thái thiên nhiên kỳ lạ mà không nhiều người để ý: chỉ có cỏ mọc trên những ngọn mồ ấy, trong khi vùng đất xung quanh lại thưa thớt cây cỏ. Sự hiện diện bí ẩn này không chỉ là một dấu ấn của thời gian mà còn gieo vào lòng người nhiều suy tưởng về sự sống, cái chết và sự hòa quyện giữa thiên nhiên với tâm linh.
Những cồn mồ hiện diện tại chùa Ba Đồn gắn liền với ba nghĩa địa tập thể được gọi là Đồn Nhất, Đồn Nhì và Đồn Ba – từng là nơi hợp táng hàng ngàn hài cốt vô danh từ thời nhà Nguyễn (1802-1945). Lịch sử đen tối, nơi an nghỉ của biết bao cuộc đời lưu lạc, thương đau đã tạo nên không gian trầm mặc, ẩn chứa cả ký ức của một thời kỳ nhiều mất mát. Cỏ mọc xanh tốt trên những ngọn mộ như một biểu tượng của sự hồi sinh, niềm an ủi cho những vong hồn câm lặng và nguyện cầu cho sự bình yên vĩnh hằng cho người đã khuất.
Điều lý thú là sự tập trung của cỏ chỉ trên các cồn mồ có thể liên quan đến những yếu tố tự nhiên như thành phần đất, dưỡng chất đặc biệt của lớp đất mộ cũng như sự ít bị tác động của con người hay hoạt động nông nghiệp. Trong khi đó, vùng đất bao quanh có thể khô cằn hoặc không thuận lợi cho cỏ phát triển tốt. Câu chuyện về sự sống của cỏ trên những đống mộ đã trở thành một nét riêng biệt, soi chiếu vẻ đẹp nhân văn, sự tôn kính người mất và ý nghĩa tâm linh sâu sắc gắn với chùa Ba Đồn.
Một phần khác khiến hiện tượng này thêm phần huyền bí là việc chùa Ba Đồn không chỉ đơn thuần là một nơi thờ tự mà còn mang trong mình sứ mệnh giữ gìn ký ức lịch sử và thiêng liêng về những con người khuất mặt, lưu truyền bài học về lòng thương người, sự tử tế và sự trân trọng quá khứ. Chính sự tĩnh lặng của nghĩa địa kết hợp với sự xanh tươi của cỏ như kể lại câu chuyện vượt qua cái chết để sống mãi trong tâm hồn mọi người.
Những cồn mồ câm lặng và thảm cỏ xanh ở chùa Ba Đồn không chỉ là dấu tích của lịch sử mà còn là biểu tượng sống động về mối liên hệ giữa đất và người, giữa cái chết và sự hồi sinh, khiến ai ghé chân qua cũng phải dừng lại và lắng nghe một câu chuyện không lời đầy cảm xúc và suy ngẫm.
