Trong những năm gần đây, Hà Nội và TP.HCM nhiều lần lọt vào danh sách 5 thành phố ô nhiễm nhất thế giới, một cảnh báo nghiêm trọng về chất lượng không khí ở hai đô thị lớn nhất nước. Đặc biệt, nồng độ bụi mịn PM2.5 – loại bụi có kích thước cực nhỏ có thể xâm nhập sâu vào phổi và máu – ở Hà Nội và TP.HCM luôn vượt xa mức khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân, mà còn góp phần gia tăng tỷ lệ tử vong do các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí, gấp nhiều lần các vụ tai nạn giao thông.
Về nguyên nhân, ở Hà Nội là sự kết hợp phức tạp của nhiều nguồn phát thải: hoạt động giao thông với hàng triệu xe máy và ô tô, làng nghề truyền thống, các khu công nghiệp cùng với các hoạt động đốt rơm rạ, rác thải sinh hoạt chưa được kiểm soát. Tại TP.HCM, nghiên cứu chỉ ra rằng giao thông vận tải đóng góp gần 40% khí thải gây ô nhiễm, trong đó chủ yếu là xe máy, xe con và xe tải hàng hóa. TP.HCM cũng ghi nhận nhiều điểm nóng giao thông có mật độ phương tiện dày đặc, khiến bụi mịn tại các khu vực này vượt chuẩn an toàn nhiều lần.
Trước tình trạng báo động này, hai thành phố đang triển khai hàng loạt giải pháp kiểm soát ô nhiễm không khí. Ở TP.HCM, đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đề xuất thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ) tại trung tâm thành phố từ năm 2026, hạn chế các xe kinh doanh và phương tiện không đạt chuẩn khí thải vào khu vực nội đô nhằm giảm lượng khí ô nhiễm. Hệ thống camera nhận diện biển số sẽ được lắp đặt để giám sát và xử lý vi phạm. Hà Nội cũng đang đẩy mạnh các biện pháp quản lý ô nhiễm, bao gồm kiểm soát hoạt động đốt rơm rạ, cải thiện hạ tầng giao thông và tăng cường ý thức bảo vệ môi trường cộng đồng.
Mặc dù các giải pháp đang được đẩy mạnh, thách thức vẫn rất lớn do lượng phương tiện cá nhân quá đông, hoạt động sản xuất và sinh hoạt gây ô nhiễm khó kiểm soát triệt để, cũng như thói quen của người dân chưa đồng bộ với các chính sách mới. Tuy nhiên, quyết tâm thực hiện các mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Chính phủ tạo nền tảng để hai thành phố hướng tới môi trường sống trong lành hơn.
Câu chuyện ô nhiễm không khí ở Hà Nội và TP.HCM không chỉ là bài toán về môi trường mà còn là thách thức lớn cho sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững. Sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền và người dân trong kiểm soát khí thải, nâng cao nhận thức và áp dụng công nghệ sẽ là chìa khóa để Việt Nam có thể cải thiện vị trí trong bảng xếp hạng ô nhiễm toàn cầu trong tương lai.
