Năm 2025 ghi nhận con số hơn 310.000 học sinh trên cả nước không đăng ký xét tuyển đại học – một con số lớn chiếm gần 27% trong tổng hơn 1,16 triệu thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT. Trung bình cứ gần 3 thí sinh đăng ký thì có 1 em từ chối xét tuyển đại học. Đây không phải hiện tượng mới mà đã được báo hiệu từ những năm gần đây khi bình quân tỷ lệ học sinh không xét tuyển đại học luôn giữ ở mức 30%, thậm chí cao nhất 36% năm 2022.
Nguyên nhân chủ yếu được các chuyên gia và nhà giáo dục chỉ ra là do áp lực học phí đại học ngày càng tăng, khiến nhiều gia đình, đặc biệt là thuộc diện khó khăn không thể cho con em học tiếp lên đại học. Bên cạnh đó, thực trạng sinh viên ra trường thất nghiệp hoặc khó kiếm việc làm đã làm giảm sức hấp dẫn của con đường đại học truyền thống trong mắt nhiều bạn trẻ.
Xu hướng quốc tế cũng cho thấy Việt Nam đang có tỷ lệ nhập học đại học – cao đẳng thấp nhất trong các nước Đông Á giai đoạn 2020-2022. So sánh với Trung Quốc, tỷ lệ nhập học của Việt Nam chỉ bằng một nửa dù cách đây 10-20 năm từng là ngang bằng hoặc vượt hơn. Đáng chú ý, thanh niên từ các hộ nghèo, cận nghèo ít có cơ hội học đại học, trong khi phần lớn sinh viên lại thuộc tầng lớp khá giả, phản ánh sự ảnh hưởng của điều kiện kinh tế đến việc tiếp cận giáo dục đại học.
Không chỉ lựa chọn không vào đại học, nhiều học sinh sau khi đỗ đại học cũng không đăng ký nhập học. Năm 2024, có hơn 122.000 thí sinh đỗ nhưng không nhập học, đồng nghĩa với việc đại học đang trở thành phương án dự phòng chứ không phải lựa chọn ưu tiên. Giới trẻ hiện nay cũng có xu hướng Gap Year – tạm dừng một năm để trải nghiệm, suy nghĩ kỹ hơn về hướng đi trước khi quyết định vào đại học.
Những diễn biến này đặt ra nhiều câu hỏi về sự phù hợp của mô hình đào tạo đại học hiện nay với nhu cầu thực tế và sự đa dạng trong lựa chọn nghề nghiệp của thế hệ trẻ. Ngoài đại học, nhiều bạn trẻ chọn học nghề, du học hoặc thậm chí đi làm ngay sau khi tốt nghiệp THPT, mở ra xu hướng đa chiều và thực tế hơn cho tương lai giáo dục và đào tạo tại Việt Nam.
