Hơn 13 giờ ngày 7/10, tiếng réo gọi khẩn cấp lan ra khắp các thôn Bắc Khê, Nà Soong, Hợp Lực thuộc xã Tân Tiến, huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn. Cả công an, bộ đội, dân quân, y tế đều được huy động, loa phát thanh, điện thoại, nhắn tin Zalo gấp rút truyền nhau thông điệp ngắn ngủi: “Đập bị vỡ, nước lớn tràn về, bà con nhanh chân lên!”. Chỉ trong tích tắc, những ngôi nhà vốn yên bình bên triền núi đã chìm nghỉm trong dòng nước đục ngầu. Hàng trăm người lớn, trẻ em, cụ già vội vác tài sản chạy tháo thân lên các điểm sơ tán. Tiếng khóc, tiếng la thảng thốt át cả tiếng mưa rơi nặng hạt bên ngoài. Làng, giờ không còn là nơi chở che, mà hóa thành “biển động” giữa ban ngày. Câu chuyện về một đập thủy điện nhỏ mang tên Bắc Khê 1, với công suất khiêm tốn chỉ 2,4 MW, bất ngờ trở thành đề tài nóng về an toàn hồ đập và tình mạng dân sinh.
Ban đầu chỉ là một dải nước nhỏ chảy ngược từ phía đầu đập, nhưng chỉ trong khoảnh khắc, vết nứt nhỏ như sợi chỉ lan rộng tới gần 5 mét, sâu 3-4 mét, khiến cả khối nước khổng lồ trong lòng hồ bất ngờ phá đập đất ào xuống phía hạ lưu. Khu vực nhà máy thủy điện, phòng điều khiển trung tâm đổ sụp, máy móc, thiết bị đứng im lìm giữa dòng nước xoáy. Mạch nguồn của cơn lũ chính là đợt mưa lớn kéo dài từ sáng 6 đến trưa 7/10, lượng nước đổ về hồ chóng mặt, lưu lượng tại thời điểm gãy đập lên tới 1.572 m3/s – mức vượt xa năng lực thiết kế của công trình. Theo đại diện chính quyền sở tại, chỉ trong 3 giờ đồng hồ, mực nước hồ đã tăng lên gấp 1,3 lần, buộc nhà máy phải xả tràn tự do, nhưng rốt cuộc vẫn không đủ sức ngăn thảm họa.
Nước lũ lao đi như vũ bão, cuốn phăng cầu, đường, cắt đứt quốc lộ 3B tại nhiều điểm, khiến công tác ứng cứu và tiếp cận hiện trường gặp vô vàn khó khăn. Tại các xã Thất Khê, Tràng Định, Kháng Chiến, Quốc Việt, nước trào xóa mọi ranh giới, nhà dân ngập 2-3 mét, ruộng hoa màu màn trời chiếu đất. Ước tính gần 800 nhân khẩu phải di dời, trong đó có 101 người ở các thôn vùng lõi được chính quyền và lực lượng chức năng hỗ trợ lên nơi cao ráo từ trước, nhờ tinh thần cảnh giác và chỉ đạo sát sao của lãnh đạo địa phương. Nhờ sự chủ động này mà đến thời điểm hiện tại, thảm kịch vẫn tránh được những mất mát về sinh mạng, nhưng gánh nặng về kinh tế, ruộng vườn, nhà cửa đổ nát là khó lòng đong đếm. Thiệt hại vật chất bước đầu ước tính lên tới 50 tỷ đồng.
Chiều muộn cùng ngày, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương, cùng các đoàn công tác khẩn cấp có mặt tại hiện trường. Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, khi bước xuống xe, chỉ kịp thốt lên: “Đây là bài học đắt giá về việc quản lý các hồ đập nhỏ, nhất là ở những vùng núi thường xuyên chịu ảnh hưởng mưa lũ phức tạp.” Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai lập tức huy động giám sát 24/24, hạn chế nguồn nước từ thượng nguồn tràn về hạ du, đồng thời lực lượng tại chỗ vẫn căng mình quan sát, di dời dân nếu nguy cơ tái phát. Những hình ảnh dòng nước cuồn cuộn, những căn nhà như đảo nổi giữa biển lũ, những đứa trẻ co ro trong điểm sơ tán, đã trở thành nỗi ám ảnh khó phai trong lòng người dân vùng biên ải này.
Sau cơn lũ dữ, làng Bắc Khê chìm trong cảnh đổ nát. Không chỉ nhà cửa, ruộng vườn, mà cả niềm tin về sự an toàn của người dân cũng bị cuốn trôi. Câu hỏi lớn được đặt ra: Tại sao một đập thủy điện nhỏ, lại có thể gây ra hậu quả lớn như vậy? Công tác giám sát, duy tu, cảnh báo sớm với loại hồ đập này đã đủ chặt chẽ? Đâu là lời hứa của các chủ đầu tư tư nhân với mạng sống dân lành? Thảm họa Bắc Khê không chỉ là nỗi đau của một vùng quê, mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh cho công tác quản lý công trình thủy điện nhỏ trước diễn biến thiên tai ngày càng cực đoan. Và giữa màu nước đục ngầu, người dân Lạng Sơn vẫn đang kiên cường bám trụ, cùng nhau vượt qua những ngày tháng khó khăn nhất, với niềm tin sâu sắc rằng “mưa tạnh, trời lại sáng”.
